Kult św. Michała Archanioła w Mszanie Dolnej
„Święty Michale Archaniele, broń nas w walce, abyśmy nie zginęli w dzień groźnego sądu”. „Wzburzyło się morze i zadrżała ziemia, gdy Michał Archanioł zstąpił z nieba”
Patron i patronat
Podejmuję temat angelologii. Angelologia – taktat teologiczny dotyczący wiedzy o aniołach. Czynię to w kontekście przygotowań zmierzających do ogłoszenia św. Michała Archanioła patronem naszego Miasta.
Co oznacza w nomenklaturze kościelnej słowo „patron”? W nazewnictwie prawa kościelnego: „Patron to święty lub święta, którzy na podstawie starożytnej tradycji lub mocą uzasadnionego wyboru odbierają cześć albo od całej wspólnoty kościelnej, albo od wiernych jednego miasta, diecezji, parafii, czy nawet tylko od grupy wiernych. Patron jest dla nich obrońcą i orędownikiem u Boga”. Historia patronatów sięga starożytności chrześcijańskiej. Patronaty szczególnie bogato zaznaczyły życie średniowiecznych społeczności. Stały się one wyznacznikami w różnych dziedzinach życia kościelnego, społecznego, politycznego. Związały się z różnymi działami rolnictwa, przemysłu, rzemiosła, handlu, kultury, nauki, sztuki. Np. ze Wschodu przeszczepiono kult św. Jerzego, który stał się patronem rycerzy, żołnierzy, rusznikarzy, zbrojmistrzów etc. Z patronatem związane były pielgrzymki do miejsc kultowych. Szlaki średniowieczne wiodły do Ziemi Świętej, do św. Jakuba w hiszpańskiej Compostelli, do św. Idziego w prowansalskim mieście nazwanym jego imieniem – Saint-Gilles, do św. Michała na górze Gargano, do opactwa pod patronatem św. Michała – Mont-Saint-Michel. Patronat Matki Bożej, Aniołów i Świętych wynika z prawdy wiary – „świętych obcowanie”. Rozumiejąc potrzebę wstawiennictwa i opieki św. Michała Archanioła nad naszym Miastem – p. burmistrz Tadeusz Filipiak, wraz z Radą Miasta, po uprzedniej zgodzie ks. Proboszcza Jerzego Raźnego i ks. Proboszcza Stanisława Parzygnata – wspólnie podjęli decyzję o nadaniu miastu Mszanie Dolnej – patronatu św. Michała Archanioła. W oczekiwaniu na dekret Stolicy Apostolskiej czynimy przygotowania do tej uroczystości. Wśród różnych wariantów tych przygotowań – umieszczam kilka refleksji z dziedziny wiedzy teologicznej o aniołach, by w tym kontekście kult i patronat św. Michała stał się bardziej zrozumiały. Materiał podzielę na kilka kolejnych artykułów. W niniejszym artykule postaram się zdefiniować pojęcie „anioł” i wskazać na źródła wiedzy o duchach niebieskich, wskażę na kult liturgiczny i opiekę aniołów nad ludźmi.
Prawda o aniołach
Istnienie aniołów stworzonych prez Boga stanowi prawdę dogmatyczną należącą do skarbca Kościoła katolickiego. Jest przedmiotem wiary, że aniołowie są istotami osobowymi, posiadają rozum i wolną wolę.
Są to istoty niecielesne i odrębne od natury ludzkiej. Starożytne Symbole wiary stwierdzają, że „Bóg jest Stwórcą nieba i ziemi… Wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych”. Sobór Laterański IV definiuje: że Bóg „równocześnie od początku czasu stworzył z nicości jeden i drugi rodzaj stworzeń, stworzenia duchowe i materialne, to znaczy aniołów i świat ziemski, a na końcu człowieka, który złozony z duszy i ciała łączy w sobie świat duchowy i materialny”. Słowo „anioł” odpowiada łacińskiemu „angelus”, a to z kolei pochodzi od greckiego „angelos”, co w sposób ogólny oznacza posłańca. Rzeczownik „anioł” nie określa natury duchów niebieskich, lecz określa ich zadania i funkcje. Aniołowie są istotami przeznaczonymi do posług służebnych. Pozostają oni do dyspozycji Boga. Są posyłani przez Boga w określonych misjach. Aniołowie uosabiają obecność Boga, Jego opiekę nad ludźmi, śpieszą im z pomocą i pomagają w dziele zbawienia. W ujęciu biblijnym posługa aniołów wypełnia się w kosmicznej liturgii całego stworzenia.
Pismo święte o Aniołach
Głównym źródłem wiedzy o aniołach jest Pismo Święte. W ujęciu biblijnym aniołowie uwidocznieni są w powiązaniu z ważnymi momentami w historii zbawienia. W Starym Testamencie aniołowie przedstawiani są w roli posłańców – wysyłanych przez Boga do ludzi.
W tej roli aniołowie pośredniczą w przekazywaniu zbawczych planów Bożych. Anioł strzeże bram raju (por. Rdz 3,24), opiekuje się Izraelem (pr. Wj 23,20), aniołowie przekazują prorokom polecenia Boże (por. Iz 6,6; Ez 4,3; Za 1,8). Stary Testament często przedstawia Boga na podobieństwo wschodniego władcy. W tym obrazie aniołowie przedstawiają zastęp sług bożych, jakby dwór niebieski. W Starym Testamencie nie brak tekstów mówiących o dworze Boga. „Ujrzałem Pana siedzącego na swym tronie, a stały przy Nim po Jego prawej i po lewej Stronie zastępy niebieskie” (1 Kr 22,19). Aniołowie są szczególnymi przyjaciółmi Boga, nazywanymi „świętymi” (Dn 4,10), albo „Synami Bozymi” (Ps 29,1; 89,7). Do niektórych stosowana jest specyficzna nomenklatura. Grupa nazwana cherubinami (nazwa pochodzenia mezopotamskiego), którzy podtrzymują tron Boga (Ps 80,2; 89,7), ciągną Jego wóz (Ez 10,1n.), stanowią Boży pojazd (Ps 18,11). Wymienieni są także serafini (płonący), stanowią jakby chór nieustannie śpiewający chwałę Bogu (Iz 6,2n.).
Nowy Testament odwołuje się także do symbolicznego języka STarego Testamentu. Księgi Nowego Testamentu wyliczają: Archaniołów (1Tes 4,16), Cherubinów (Hbr 9,50), Trony, Panowania, Władze, Potęgi (Kol 1,16), Moce (Ef 1,21). W Nowym Testamencie aniołowie są pozostawieni do dyspozycji Chrystusa. Zwiastują nadejście Królestwa Bożego. Anioł informuje Zachariasza o narodzeniu Jana Chrzciciela (por. Łk 1,19). Gabriel zwiasuje Maryi poczęcie Jezusa (por. Łk 1,26). Zastępy aniołów głoszą narodzenie Zbawiciela (por. Łk 2,9-14). Anioł poleca Józefowi ucieczkę do Egiptu i ogłasza powrót do Nazaretu (por. Mt 2,13-19). Aniołowie służą Jezusowi na pustyni, niosą pociechę w Ogrodzie Oliwnym (por. Mt 4,11. Łk 22,43), przekazują niewiastom radosną wieść o zmartwychwstaniu Chrystusa (por. Mt 28,2n.), mają być obecni na sądzie ostatecznym.
Zróżnicowania anielskie
Analizując biblijny przekaz o aniołach należy uwzględnić także różne rodzaje literackie. Biblia zaleca ostrożność w wyciąganiu z Pisma Świętego wniosków dotyczących zwłaszcza natury aniołów, ich liczby i klasyfikacji. Liczba aniołów, wspomniana w Biblii, podana jest bardzo ogólnie.
Objawienie wypowiada się o aniołach zawsze w kontekście zbawienia. Na podstawie Pisma Świętego można przyjąć, że istnieją pewne różnice w doskonałości bytowej aniołów. „Bo w Nim zostało wszystko stworzone… byty widzialne i niewidzialne, czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchności, czy Władze” (Kol 1,16). Grupy te spełniają określone zadania. Duży wpływ na doktrynę anielską wywarł Pseudo-Dionizy swym hierarchicznym podziałem aniołów na dziewięć chórów. O przynależności do danego chóru decyduje stopień bliskości do Boga. ten podział nie wchodzi w zakres wiary. Natomiast, jak orzekł Pius XII w encyklice Humani generis, nie wolno poddawać w wątpliwość osobowego charakteru aniołów.
Kult liturgiczny aniołów
Kult aniołów wypływa z pełnej integracji duchów niebeskich z Bogiem. Kult najwyższy odbiera jedynie i tylko Bóg. Ten kult wyrażamy Bogu razem z Matką Najświętszą, „zastępami duchów niebieskich” i we wspólnocie świętych.
Dawne anafory liturgiczne wymieniały różne grupy aniołów. W obecnym Mszale Rzymskim (4) w prefacjach wymieniani są aniołowie i archaniołowi, Cherubini występują dwukrotnie, Serafini – sześciokrotnie. Liturgia najczęściej używa wyrażeń: „aniołowie”, „archaniołowie”, „zastępy aniołów”, „chóry anielskie” oraz imion: Michał, Gabriel, Rafał. Obecnośc aniołów zaznaczona jest w całej liturgii (por. Gloria, Prefacje, Sanctus). Bardzo wyraźnie zaznaczono obecność aniołów w liturgii pogrzebu. KOściół prosi, by na spotkanie odchodzącego z ziemi człowieka wyszli aniołowie, by orszak anielski wprowadził duszę zmarłego i uniósł ku wyżynom nieba. Obecność aniołów została także uwidoczniona w liturgii sakramentów. Tradycja wyraźnie mówiła o aniele chrztu, o roli aniołów przy poświęcaniu wody chrzcielnej. Orygenes pisał o obecności aniołów po udzieleniu chrztu. O radości aniołów mówił doochrzczonych św. Amboży (zob. Bogusław Nadolski ks., Liturgika, p.II, s.156).
Przypomnienia te nie powinny wydawać się przesadne. Jeżeli bowiem chrzest daje realny udział w nadprzyrodzonym życiu samego Boga, łączy nas w konsekwencji z mieszkańcami Niebieskiego Jeruzalem”. Najwięcej uwidoczniona została obecność aniołów w liturgii Eucharystii. Grzegorz Wielki uczył, że podczas sprawowania Eucharystii otwiera się niebo, że są obecne chóry anielskie, że aniołowie towarzyszą kapłanowi już w drodze do ołtarza. Pierwsza Modlitwa Eucharystyczna wspomina także anioła ofiary: „Pokornie Cię błagamy, wszechmogący Boże, niech Twój święty Anioł zaniesie tę ofiarę na ołtarz w niebie przed oblicze boskiego majestatu Twego”. Wyrażenie „anioł” występuje w obecnym Mszale Rzymskim 112 razy.
W końcowym fragmencie tych refleksji (następne będą o kulcie św. Michała Archanioła) – krótka synteza: W Objawieniu Bożym, w powszechnym nauczaniu Kościoła i w nauce teologicznej aniołowie przedstawieni są jako rzeczywiście istniejące, duchowe i osobowe istoty, obdarzone świadomością i wolną wolą. Podobnie jak ludzie, zostali stworzeni do życia w przyjaźni z Bogiem, pozostając na usługach Boga. Celem ostatecznym dla nich jest również uszczęśliwiające widzenie Boga. Włączeni w Boży porządek stworzenia i przymierza. Dobrzy aniołowie biorą udział w dziele zbawienia człowieka, wykonując nad nim opiekę zleconą przez Boga. Aniołowie, z woli Boga, w różny sposób pozostają w łączności z nami. Św. Józef Sebastian Pelczar nazywa aniołów „naszymi duchowymi braćmi”. Zakończę fragmentem redakcji św. Józefa Sebastiana Pelczara: „Czcij swojego anioła, bo sam tego żąda Oto Ja posyłam anioła przed tobą, aby cię strzegł w czasie twojej drogi i dporowadził cię do miejsca, które ci wyznaczyłem. Szanuj go i bądź uważny na jego słowa. Nie sprzeciwiaj mu się w niczym…, bo imię moje jest w nim> (Wj 23,20-21). Czcij także Anioła Stróża twojego miasta, kraju i narodu… Czcij aniołów, poświęć im szczególnie każdy poniedziałek, wpatruj się w nich, by ich naśladować w modlitwie, czystości, pokorze i cichości… Wzywaj opieki swojego anioła: gdy wyruszasz w podróż, proś go o towarzyszenie; gdy naciera pokusa, proś o ratunek; w wątpliwościach proś o natchnienie. Każdego poranka i wieczora pomódl się do Anioła Stróża, odmawiając na przykład piękną modlitwę Ludwika de Ponte: O potężny Aniele, którego natchnienie tak mi jest pomocne, stój zawsze przy mnie, budź mnie z uśpienia, ożywiaj moją ufność, wspieraj moją słabość, bym z tobą, moim towarzyszem, szedł chętnie drogą Bożą i doszedł wreszcie do góry Pańskiej, gdzie bym mógł oglądać Pana Boga i cieszyć się z Nim w chwale wieczystej>” (J.S. Pelczar, Życie Duchowe, t.2, wyd.9, Kraków 2003, s.390-391).